Ο λόφος όπου εδράζεται το μνημείο οχυρωματικής της Κεφαλλονιάς, η παλιά της πρωτεύουσα, το Κάστρο Αγίου Γεωργίου, φιλοξενεί ένα περίεργο Σύμπαν-φορέα μηνυμάτων, εκ φύσεως οχυρό, δουλεμένο στην πέτρα, με πέτρα και ξύλο, χώμα και νερό. Χώρος ανοιχτός στους θεούς και στον ουρανό, στον αέρα και στο φως, ζεσταμένος από τα διαχρονικά, ανώνυμα και μη, αχνάρια των περιπατητών του, χώρος γεμάτος με ενέργεια μοναδική που υπηρετεί πιστά την ιστορική μνήμη, γεμάτος με τ΄αδιάκοπο και τ΄άπειρο των χρόνων, έχει μια μυστική σχέση με την Κεφαλλονίτικη φύση, που για χρόνια φρόντιζε μόνη αυτή, την ύπαρξή του.
Το όνομά του προέρχεται από το μικρό εκκλησάκι το αφιερωμένο στον Άη-Γιώργη που ήταν κτισμένο στην κορυφή του λόφου πριν από την κατοίκηση και οχύρωσή του και πριν από την ίδρυση του πρώτου και παλαιότερου εσωτερικού φρουρίου από τους Βυζαντινούς. Κατά τη διάρκεια της μεταγενέστερης περιτείχισης από τους Βενετούς και προ του 1520, κτίσθηκε μέσα στον περίβολο καθολικός ναός αφιερωμένος στον ίδιο Άγιο .
Το Φρούριο τ΄ Αη- Γιώργη αποτελεί τη μορφολογική συνέχεια του λόφου που το οχυρώνει φυσικά, με αθάνατους, βάτα και κάθε λογής αγκάθια από τη νοτιοδυτική πλευρά, ενώ από τα ανατολικά ο ορεινός όγκος του Αίνου τού παρέχει ασφάλεια. Κτίσθηκε μακριά από τη θάλασσα για την αποφυγή του κινδύνου των πειρατικών ρεσάλτων, σε θέση περίοπτη για να κατοπτεύει το γύρω χώρο και στο εσωτερικό μέρος του νησιού για να ελέγχει και να επιβάλλει την τάξη. Λόγοι λοιπόν τοπογραφικοί και αμυντικοί συνέβαλαν στο κτίσιμο του Κάστρου του Αγίου Γεωργίου στο συγκεκριμένο μέρος και η παρουσία του είναι συνδεδεμένη –κατά κύριο λόγο- με την Βενετική κυριαρχία στην Κεφαλλονιά.
Συνήθως η ιστορία των κάστρων εξάγεται –εκτός των έγγραφων μαρτυριών- και από την μελέτη αυτών καθ’εαυτών των οχυρωμένων κατασκευών. Δυστυχώς όμως, όσον αφορά στο Κάστρο του Αγίου Γεωργίου Κεφαλληνίας αν και γνωρίζουμε από διάσπαρτα κείμενα και παραδόσεις ότι η πρώτη παρουσία του ανάγεται σε πολύ μακρινούς αιώνες, εν τούτοις οι συνεχείς, φυσικές και μη, καταστροφές που υπέστη, δεν άφησαν πίσω τους ίχνη ικανά να αποδείξουν του λόγου το αληθές. Οι Βυζαντινοί «πάτησαν» πάνω στα αρχαία ίχνη. Οι Φράγκοι, πάνω στα Βυζαντινά. Οι Βενετοί πάνω στα Φράγκικα. Κι οι νεώτεροι κατακτητές δεν σεβάστηκαν ούτε αυτά τα ίχνη των ομοεθνών τους.
Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο πως στο Κάστρο του Αγίου Γεωργίου ανατρέπεται η σχέση με το σήμερα. Εδώ πάνω, που κουρνιάζουν τα πουλιά, η ιστορία και οι μύθοι, ο επισκέπτης παραδίνεται εκών-άκων στο χθες της κρυφής γοητείας.
ΜΥΘΟΙ, ΣΤΟΙΧΕΙΆ ΚΑΙ ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ
Μυθοπλασίες υπάρχουν για όλα τα Κάστρα. Η κυρίαρχος εγκατάλειψη, μαζί με το πέρασμα του ανέμου από τα χαλάσματα, δημιουργεί ιστορίες που η φαντασία τις θεωρεί σοβαρές και η παράδοση τις διατηρεί αναλλοίωτες.
Οι ιστορίες αυτές έχουν σχέση με την ανέγερση ή την άλωση του οχυρού κτίσματος, με τη ζωή του άρχοντα ή της αρχόντισσας, με τους θησαυρούς και την κρυφή έξοδο. Βέβαια, τόσο η μυστική αίθουσα που φυλάγονταν οι θησαυροί, όσο και η μυστική έξοδος προς διαφυγή, δεν είναι μυθικά στοιχεία, αλλά υπήρχαν από την κατασκευαστική κιόλας περίοδο σε κάθε κάστρο.
Κύρια χαρακτηριστικά των παραδόσεων είναι η παρουσία μιας αρχόντισσας συχνά σκληρής και αυταρχικής, η τυραννία του άρχοντα, η πράξη του προδότη που σε αυτήν οφείλεται η άλωση του κάστρου και οι κακοί. Στις παραδόσεις αυτές υπάρχει μια βάση ως επί το πλείστον ιστορική, μόνο που τα γεγονότα ξεθώριασαν με τα χρόνια και δέχτηκαν τα μυθικά στοιχεία τα οποία κατά καιρούς προσέθετε η φαντασία του λαού.
Στο δικό μας Κάστρο υπάρχει παράδοση μοναδική -από όσο γνωρίζουμε- που έχει σχέση με την κατασκευή του ναϊσκου που βρισκόταν στην κορυφή και που έδωσε το όνομά του στο κάστρο. Έτσι, ο αρχέγονος μύθος θέλει το Κάστρο τ΄ Αη-Γιώργη να είναι πλεγμένο με νεράϊδες, ξωτικά και πειρατές.
Πριν ακόμα χτισθεί το πρώτο εκκλησάκι τ΄Αη-Γιώργη, ο λόφος ήταν καλυμμένος με πυκνή βλάστηση. Ψηλά δέντρα με πλεγμένα κλαδιά έκρυβαν και αυτό το φως του ήλιου ακόμη. Εκεί μέσα κατοικούσαν ξωτικά και νεράϊδες. Τη νύχτα στο μικρό και πυκνό αυτό δάσος κυκλοφορούσαν διαβολικά και το πρωί, τη θέση τους έπαιρναν νεράϊδες, πανέμορφες κόρες-αντικείμενα πόθου- που διακρίνονταν από το «μαγνάδι», από το λευκό διάφανο πέπλο που φορούσαν στο κεφάλι τους και που είχε μαγικές ιδιότητες. Όποιος άρπαζε το μαγεμένο ρούχο της νεράϊδας την έπαιρνε γυναίκα του -φυλακίζοντάς την κατά κάποιο τρόπο- και την κρατούσε όσο είχε το πέπλο, το «σύνεργο» αυτό της ελευθερίας της. Αν του το ξανάπαιρνε αυτή, τότε την έχανε καθώς ξαναγύριζε στους αιθέριους συντρόφους της. Όταν φυσούσε λιγάκι άνεμος -πράγμα σύνηθες για αυτήν την περιοχή- μετέφερε στα αυτιά των χωρικών που κατοικούσαν στους πρόποδες του λοφίσκου, τις φωνές των μαγικών πλασμάτων. Κι όσο «άκουγαν» αυτές τις φωνές, τόσο τους κυρίευε ο φόβος θεριεύοντας στη φαντασία τους τις άϋλες μορφές που μεταπηδούσαν αυτόματα στη σφαίρα της ύλης. Όπως ήταν φυσικό, κανείς δεν τολμούσε να μπει στο δάσος του λοφίσκου κι έτσι διατηρείτο η πυκνή βλάστηση.
Κάποια φορά μιά κακοκαιρία έγινε αιτία να κομματιαστεί ένα πειρατικό πλεούμενο στη βραχώδη παραλία νοτιοδυτικά του λόφου. Οι πειρατές δεν άργησαν να βρουν καταφύγιο στο δάσος του λόφου. Τις νύχτες άρπαζαν από τους χωρικούς ό,τι μπορούσαν. Κι έτσι, μιά και η παρουσία των πειρατών στο δάσος επιβεβαίωσε τις υποψίες των ντόπιων για διαολικά και νεράϊδες, δεν άργησαν να περικυκλώσουν το δάσος και να του βάλουν φωτιά. Μαζί με τα ζώα και τα φυτά κάηκαν και οι πειρατές οι κραυγές των οποίων ξύπνησαν τύψεις στους κατ΄ανάγκη εμπρηστές. Για να εξευμενίσουν το Θεό, στην κορυφή του καμένου πλέον λόφου, έκτισαν εκκλησάκι αφιερωμένο στον Άγιο που σκοτώνει το δράκοντα, στον Άη-Γιώργη. Οι Βυζαντινοί που αργότερα έκτισαν το φρούριο, περιέκλεισαν το εκκλησάκι αυτό και έδωσαν το όνομά του στην οχυρή κατασκευή που δέσποσε στο λόφο.
Άλλος μύθος έχει σχέση με τη μυστική έξοδο του Κάστρου. Αυτός, θέλει η βορινή σήραγγα να οδηγεί στη λιμνοθάλασσα του Κουτάβου, αφού έχει διασχίσει υπόγεια την πεδιάδα της Κρανιάς και να αποτελεί ύστατη λύση για τους αποκλεισμένους εντός των τειχών. Η δίοδος αυτή σκεπάστηκε με σκοτάδι και ιστορίες που λένε πως, πρό της Ενώσεως κατέβηκαν δυο Άγγλοι και δεν επέστρεψαν. Ως αιτία της εξαφάνισής τους πιθανολογείτο η ύπαρξη πυρομαχικών και η παντελής έλλειψη αέρα. «Κάποιοι χάθηκαν, δηλητηριάστηκαν από αναθυμιάσεις, κομματιάστηκαν από εκρηκτικά, τους φάγανε τα άγρια ζώα».Τότε η σήραγγα ήταν ανοικτή. Σήμερα όμως, πέτρες εμποδίζουν σχεδόν από τα πρώτα μέτρα, την είσοδο σε αυτήν.
Υπάρχει όμως και μύθος με κρυμμένο θησαυρό, καθώς σε άγνωστη κρύπτη η παράδοση θέλει να βρίσκεται το χρυσάφι των αρχόντων, που πολλαπλασιάστηκε με τα χρόνια και «έθρεψε» και αυτό τις δικές του παραμυθικές ιστορίες.
Κάστρο όμως, χωρίς ιππότες, δεν νοείται. Έτσι, στο «σπίτι του Parker », που βρίσκεται στο Φόρο, στη γωνία με το δρόμο που κατεβαίνει από την πίσω πλευρά του λοφίσκου, «καβαλαραίοι» κινούνταν πάνω στη μάντρα. Βενετσιάνοι στρατιώτες φύλαγαν το χώρο που κατοικούσε κάποιος από τους Προβλεπτές.
Υπήρχαν όμως και θαλασσινοί: πάνω στο καμπαναριό των Αγίων Θεοδώρων συνήθιζε να ανεβαίνει ένας, καπνίζοντας το τσιμπούκι του.
Στο σπίτι του Άννινου, στη μέση του Φόρου, «έβγαιναν φαντάσματα». Ήταν οι αδικοχαμένοι που ένας Διοικητής του Κάστρου θανάτωσε μέσα σε αυτό το αρχονιτκό. Οι γέροντες του 19ου αιώνα, θυμούνταν πως μέσα στο χώρο αυτό είχαν βρεθεί και οστά.
Συμπερασματικά, ένας χώρος σαν το Κάστρο τ’ Άη-Γιώργη, με τόσο μακρόχρονη κατοίκηση, με όγκους μεγάλους και δέντρα που γεννούν σκιές που κινούνται στο πέρασμα του ανέμου, είναι αδύνατο να μην «κατοικείται από φαντάσματα».
ΤΟΠΩΝΥΜΙΚΑ
Το Κάστρο Αγίου Γεωργίου Κεφαλληνίας συναντάται σε διάφορα έγγραφα με αρκετά ονόματα: Cafalonia, Fort Georgi, Sancti Georgii in castro, Castelo di Cefalonia, Cefalonie, Zafalonia, kala-i-Kifalonia, Castelo de San Zorzi, Fortessa di San Ziorzi, Borgo, Burgo di San Georgio, Giorgiο, Φορτέτσα, Εσώπυλον, Εσώπολον, Φρούριο και Πύργος τ΄Αη-Γιώργη, Οχυρό και Πόλη της Κεφαλλονιάς, Έσω Μπούργκο, αλλά και Πόλη του Βράχου -Citta della rocca. Όπως όμως κι αν ειπωθεί αυτή η μεσαιωνική πρωτεύουσα πόλη του νησιού, είναι από τις καλύτερες μέσα στη Μεσόγειο: από αρχιτεκτονική άποψη, από στρατιωτική οχυρωτική, από αρμονική διάπλαση. Εξιστορώντας όσα γνωρίζουμε για την τύχη των κατά καιρούς αφεντάδων του μέσα στην αγριότητα των σκοτεινών μεσαιωνικών καιρών, ξεδιπλώνουμε και την ιστορία του Κάστρου αλλά και την ίδια την ιστορία του νησιού της Κεφαλλονιάς, που από το όνομα του Κάστρου της, τη συναντάμε και ως «νήσο Αγίου Γεωργίου» .
